جایگزین‌های مناسب فارسی برای کلمات تنوین‌دار
درباره کلمات تنوین‌‌داری که از زبان عربی وارد فارسی شده، پیشنهاد برخی زبان‌شناسان و دستورنویسان فارسی این است که این کلمات تا جای ممکن، طبق قوانین ساخت قید در فارسی، جایگزین شوند. در ادامه، تعدادی از پرکاربردترین کلمات تنوین‌دار و پیشنهاد یوتایپ را ذکر کرده‌ایم. (برای سهولت کار در یافتن کلمات، این لیست طبق حروف الفبا مرتب شده است.)
- ابتدائاً: در ابتدا/ در آغاز
- ابداً: هرگز/ هیچ وقت
- اتفاقاً: از قضا
- اجباراً: به ناچار
- اجماعاً: روی هم رفته
- اجمالاً: مختصر/ اجمالی
- احتراماً: با احترام
- احتمالاً: به احتمال/ احتمال دارد/ شاید
- احتیاطاً: برای احتیاط
- اختصاراً : خلاصه/ به اختصار
- اختصاصاً: اختصاصی
- اخیراً: به تازگی/ تازگی‌ها
- ارتجالاً: بی‌درنگ
- اساساً: در اصل
- اشتباهاً: به اشتباه
- اصطلاحاً: به اصطلاح/ در اصطلاح
- اصلاً: هرگز/ هیچ وقت
- اضطراراً: ناگزیر
- الزاماً: به اجبار
- ایضاً: هم/ نیز/ همچنین
- آناً: در لحظه
- باطناً: در باطن
- تدریجاً: رفته‌رفته/ کم‌کم/ به تدریج
- تصادفاً: اتفاقی
- تصریحاً: به صراحت
- تعمداً: عمدی/ خودخواسته
- تقریباً: کم و بیش (کمابیش)
- حتماً: به طور حتم/ به یقین/ بدون شک/ بی‌شک
- حضوراً: حضوری
- حقیقتاً: به راستی
- دقیقاً: به دقت
- سریعاً: به سرعت/ با سرعت
- شفاهاً: شفاهی
- صریحاً: صریح
- ظاهراً: به ظاهر
- عمیقاً: ژرف
- عادتاً: از روی عادت
- عامداً: عمدی، خودخواسته
- عمدتاً: به طور عمده/ در بیشتر موارد
- فوراً: سریع، به سرعت
- قاعدتاً: طبق قاعده
- کتباً: کتبی
- گاهاً: گاهی/ گهگاه/ هرچندگاه/ گاه/ گاه‌گدار
- لزوماً: لازم است
- متعاقباً: پس از این
- متفقاً: گروهی/ جمعی
- متناوباً: به تناوب
- متناسباً: به تناسب
- مثلاً: برای مثال
- مجاناً: مجانی
- مجدداً: دوباره
- مختصراً: به اختصار
- مرتباً: مرتب
- مسامحتاً: به تسامح
- مستمراً: دائم/ دائمی/ همیشه
- مسلماً: بی‌شک
- مشترکاً: مشترک
- مشخصاً: مشخص
- معمولاً: همیشه/ بیشتر اوقات
- مفتخراً: با افتخار
- مفصلاً: مفصل
- مقدمتاً: در ابتدا/ برای شروع
- مکرراً: مکرر، به تکرار
- منحصراً: منحصر/ انحصاری
- منظماً: منظم
- موقتاً: موقت
- ناچاراً: به ناچار/ ناگزیر
- نتیجتاً: در نتیجه
- ندرتاً: به ندرت
- نسبتاً: به نسبت
- یقیناً: به یقین،/ بی تردید
- نهایتاً: در نهایت
- نیابتاً: به نیابت از
اگر در حین نوشتن یا ویرایش یک متن، تصمیم گرفتید به جای یکی از کلمات تنوین‌دار، معادلی برای آن به کار ببرید؛ به بافت متن دقت کنید. زیرا این جایگزینی ممکن است به معنای جمله آسیب برساند. از طرفی کلماتی مانند لطفاً، معمولاً، حتماً، صرفاً و ... در زبان فارسی بیش از دیگر کلمات تنوین‌دار استفاده می‌شوند و گاهی با جایگزین کردن آن مخاطب منظور شما را نخواهد فهمید.
عده‌ای از منتقدان معتقدند که در فرآیند معادل‌سازی، ممکن است معنای قیدی کلمات از دست برود. برای این که در این باره مثال‌های بیشتری ببینید، توصیه می‌کنیم مقاله سارا سیاوشی را با نام آشتی با تنوین؛ تناقض تاریخی و ملاحظات شناختی مطالعه کنید.
نکته: در شعر فارسی به ضرورت وزن و قافیه گاهی نون تنوین به «الف» بدل می‌شود. در این حالت قبل از کلمه تنوین‌دار، حرف «ب» را اضافه می‌کنند؛ مانند بعمدا بجای عمداً.
